Những ngày gần đây ông có theo dõi về vụ sập mỏ đá kinh hoàng tại Nghệ An không, thưa ông?
Có, tôi theo dõi thông tin liên tục trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Thưa ông, qua các hình ảnh hiện trường vụ sập mỏ đá Lèn Cờ, ông có thể đánh giá về nguyên nhân vụ sập mỏ trên góc độ quy trình khai thác và công nghệ?
Qua hình ảnh trên các phương tiện thông tin đại chúng, mỏ này phân lớp rất rõ rệt, các lớp đá nằm đè lên nhau và nằm nghiêng, dốc khá lớn. Do khai thác không đúng quy trình, làm rỗng chân khai thác tạo ra khoảng trống. Đồng thời do nổ mìn và thời tiết mưa nhiều làm giảm liên kết các lớp đá. Do vậy, chỉ cần một chấn động mạnh là các lớp đá này sụt xuống.
Mỏ Lèn Cờ phân lớp rất rõ rệt, các lớp đá nằm đè lên nhau và nằm nghiêng, dốc khá lớn.
Nhìn những tấm ảnh, cảnh quay, ông nhận xét gì về công nghệ khai thác đá mà “ông chủ” của mỏ đá Lèn Cờ và nhiều chủ mỏ khác đang sử dụng?
Vẫn giống như thời Pháp thuộc. Chẳng có thay đổi mấy đâu. Không chỉ có khai thác đá, mà cả các công nghệ khai mỏ khác chúng ta vẫn còn phải học hỏi thế giới nhiều.
Khi còn làm ở bộ, tôi đã đến tham quan việc khai mỏ ở Nhật Bản. Họ khai thác theo kiểu làm đường vòng xung quanh các quả núi, tạo mặt bằng lớn rồi dùng máy khoan tự hành khoan nổ mìn, cho xe và máy móc khai thác theo tầng từ trên xuống. Vừa an toàn vừa tiết kiệm tài nguyên. Như mình khai thác than ở Quảng Ninh đó.
Theo ông, tại sao Việt Nam vẫn duy trì công nghệ khai thác kiểu này?
Theo tôi, sở dĩ có tình trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, nước ta chưa có cơ quan chuyên trách nghiên cứu công nghệ khai thác đá, có chăng cũng chỉ là những đề tài khoa học riêng lẻ chưa có nghiên cứu sâu thành hệ thống khoa học.
Thứ 2, do đặc thù các mỏ của nước ta nằm rải rác, có quy mô trung bình và nhỏ, chủ yếu do các doanh nghiệp nhỏ đứng ra xin cấp phép và khai thác. Các doanh nghiệp này khó có thể đầu tư nguồn vốn lớn cho phương pháp khai thác hiện đại. Nhiều doanh nghiệp khai thác mỏ cứ dùng dây leo lên, khoan nổ mìn, để khai thác “chụp giật” kiếm lợi nhanh. (Chúng ta đã từng cập nhật được công nghệ mới nhưng tốn kém, mà các doanh nghiệp khai thác mỏ nhỏ thì khó thực hiện lắm, nó đòi hỏi nhiều vốn đầu tư. Cuối những năm 70 chúng ta đã từng áp dụng công nghệ khai thác theo tầng, dùng các loại máy móc hiện đại tại mỏ đá Tràng Kênh (Thủy Nguyên -Hải Phòng), tuy nhiên do quá tốn kém nên lại thôi).
Thứ 3 là do các điều kiện để được cấp phép khai thác chưa quy định rõ là phải công nghệ khai thác nào và thiếu điều kiện ràng buộc doanh nghiệp.
Ngọc Tú