Lưu vực sông Mê Kông
Sông Mê Công dài 4.909 km bắt nguồn từ vùng núi cao tỉnh Thanh Hải, theo suốt chiều dài tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), qua các nước Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia trước khi vào Việt Nam rồi đổ ra biển Đông. Lưu vực sông Mê Công có tổng diện tích 795,000 km2 trong đó phần nằm trên lãnh thổ của bốn quốc gia Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam là Hạ lưu vực, chiếm trên 77%.
Mê Công là con sông dài thứ 12 trên thế giới và lớn thứ 10 về tổng lượng dòng chảy (hàng năm đạt khoảng 475 tỷ m3, lưu lượng trung bình khoảng 15,000 m³/s).
2. Tài nguyên thiên nhiên
Ngoài nguồn tài nguyên nước, lưu vực sông Mê Công có tính đa dạng sinh học rất cao, chỉ xếp sau lưu vực sông Amazon ở Nam Mỹ. Dòng chảy sông Mê Công nuôi dưỡng nhiều vùng đất ngập nước đa dạng, đa chức năng trong lưu vực Mê Công và duy trì các giá trị kinh tế, văn hóa, xã hội và sinh thái đặc trưng. Đất ngập nước có vai trò quan trọng: là nguồn sống của người dân địa phương, tạo môi trường thuận lợi cho nông nghiệp, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, sản xuất hàng hóa và phát triển du lịch. Ngoài ra, các vùng đất ngập nước tự nhiên còn mang lại các lợi ích khác như giảm thiểu lũ, trữ nước và làm sạch môi trường.
Những cánh rừng rộng lớn trong lưu vực sông Mê Công là môi trường sinh sống cho hàng ngàn loài động thực vật. Các hệ sinh thái rừng ở lưu vực này rất phong phú với các khu rừng xanh, rừng trên núi, rừng cây rụng lá, cây bụi, cây lấy gỗ và rừng đước. Rừng cung cấp vật liệu xây dựng và các sản phẩm ngoài gỗ là nguồn thu nhập quan trọng của người dân nông thôn và nguồn thị trường các sản phẩm động, thực vật như thức ăn, dược liệu và các loại khác.
Hạ lưu vực sông Mê Công là một trong những vựa cá nước ngọt lớn nhất trên thế giới với khoảng 850 loài cá và sản lượng khoảng 4 triệu tấn mỗi năm. Vựa cá này là nguồn cung cấp protein động vật phong phú cho cư dân lưu vực.
3. Con người và sinh kế
Hạ lưu vực sông Mê Công là “ngôi nhà” của hơn 60 triệu người với trên 100 dân tộc khác nhau tạo thành một trong những vùng đa dạng văn hoá nhất trên thế giới. Khoảng 85% dân cư trong lưu vực là nông dân và ngư dân sống dưới mức nghèo. Mức sống bình quân của người dân trong lưu vực thấp hơn người dân nằm ngoài lưu vực của quốc gia mình.
Nông dân trong lưu vực Mê Công đã canh tác ruộng nước từ lâu đời. Ngày nay, nhiều nông dân đã có cơ hội canh tác 2 đến 3 vụ một năm trên những vùng đất với khoảng 12.500 hệ thống tưới tiêu. Do yếu tố giá cả nông phẩm biến động, người dân chuyển dần từ canh tác lúa sang các cây trồng khác có hiệu quả kinh tế cao hơn.
Thủy sản là nguồn sống quan trọng của cư dân lưu vực. Nó không chỉ mang lại thu nhập cho ngư dân mà còn tạo việc làm cho người lao động với các nghề liên quan như sản xuất thức ăn cho cá, công cụ đánh bắt, sửa chữa tàu thuyền v.v…
4. Các hoạt động phát triển
Thủy điện
Hiện nay các công trình thuỷ điện trên dòng nhánh và dòng chính sông Mê Công ở Trung Quốc có công suất khoảng 16.000 MW, chủ yếu cung cấp điện cho các đô thị và công nghiệp ngoài lưu vực. Theo ước tính, tiềm năng thuỷ điện vùng Hạ lưu vực sông Mê Công là 30.000 MW. Trong đó công suất các công trình thủy điện đã lắp đặt trên các dòng nhánh là 3235 MW và công suất các công trình đang được xây dựng là hơn 3209 MW.
Việc xây dựng đập thủy điện trên dòng chính sông Mê Công từ lâu đã có nhiều tranh cãi và Chính phủ của các nước trong lưu vực luôn phải cân đối nhu cầu tăng thêm năng lượng với các mối quan ngại về kinh tế, xã hội và môi trường. Hiện nay, các dự án thủy điện trên dòng chính ở Hạ lưu vực sông Mê Công là một vấn đề thời sự nổi bật và các nghiên cứu về tính khả thi dự án đã và đang được xem xét tiến hành.
Giao thông, thương mại và du lịch
Từ lâu, sông suối là đường vận chuyển hàng hóa chính trong lưu vực sông Mê Công. Trừ khu vực gần thác Khone ở biên giới Lào – Campuchia thì gần như toàn bộ dòng chính sông Mê Công đều có thể đi lại bằng đường thủy. Việc xây dựng hệ thống đường cao tốc châu Á bắt đầu khởi động liên kết các thành phố chính trong lưu vực. Đến nay, đã có 7 cây cầu bắc qua sông Mê Công và 6 cây cầu khác đang được lên kế hoạch hoặc đang xây dựng.
Khi các quốc gia trong lưu vực Mê Công tiến vào kỷ nguyên hợp tác hoà bình thì nhịp độ phát triển ở nhiều lĩnh vực tăng lên nhanh chóng.Trong những năm gần đây, rất nhiều các thỏa thuận thương mại, giao thông, du lịch được ký kết. Kim ngạch thương mại của 6 nước trong lưu vực tăng nhanh.
Cùng với sự gia tăng các hoạt động thương mại và hệ thống giao thông được cải thiện, ngành du lịch trong lưu vực bắt đầu phát triển. Các cảnh đẹp thiên nhiên, sự đa dạng về văn hoá của lưu vực đang thu hút hàng ngàn du khách đến lưu vực.
Văn phòng Thường trực Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam
Văn phòng Thường trực Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam là tổ chức giúp việc Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam, có chức năng giúp Bộ trưởng, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam chỉ đạo, quản lý hoạt động hợp tác với Uỷ hội sông Mê Công quốc tế nhằm phát triển, sử dụng, bảo vệ tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan khác liên quan trên toàn lưu vực sông Mê Công nói chung, vùng Đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên thuộc lưu vực sông Mê Công nói riêng.
Văn phòng Thường trực Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam làm việc theo quy chế như cấp cục thuộc Bộ, và Văn phòng đặt tại Bộ Tài nguyên và Môi trường.Văn phòng Thường trực có trụ sở tại 23 Hàng Tre, Thành phố Hà Nội và Văn phòng Đại diện tại Thành phố Hồ Chí Minh, 19 Nguyễn Thị Minh Khai, Quận 1, Thành phố. Hồ Chí Minh.
Các hoạt động của Văn phòng Thường trực Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam do Chánh Văn phòng điều hành và triển khai các nhiệm vụ chung dưới sự chỉ đạo chung của Bộ trưởng, Chủ tịch Uỷ ban và các Phó Chủ tịch Uỷ ban.
Cơ cấu tổ chức của Văn phòng Thường trực
• Phòng Hành chính Tổng hợp;
• Phòng Kế hoạch và Quản lý Chương trình;
• Phòng Thông tin tư liệu;
• Văn phòng đại diện tại thành phố Hồ Chí Minh;
• Trung tâm Hỗ trợ Phát triển lưu vực sông Mê Công
Giới thiệu về Uỷ hội sông Mê Công quốc tế
Sau khi Hiệp định Geneve lập lại hoà bình ở Đông Dương được ký kết, với sự hỗ trợ của tổ chức quốc tế, các quốc gia Hạ lưu vực sông Mê Công (Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam) đã cùng nhau xem xét và thông qua Điều lệ và thống nhất thành lập Uỷ ban phối hợp nghiên cứu khảo sát Hạ lưu vực sông Mê Công (Ủy ban Mê Công), tiền thân của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế ngày nay, nhằm khai thác, khuyến khích và phối hợp phát triển tổng hợp Hạ lưu vực sông Mê Công.
Uỷ ban tập trung vào huy động các nguồn vốn và kỹ thuật từ các quốc gia tài trợ và các tổ chức quốc tế cho các nghiên cứu khảo sát, đầu tư. Đặc biệt năm 1970, Quy hoạch chỉ đạo đã được nghiên cứu và vẫn được các Chương trình Mê Công kế thừa sau này.
Tháng 01 năm 1975, các quốc gia Hạ lưu đã thông qua Tuyên bố chung về các nguyên tắc sử dụng nước hạ lưu vực sông Mê Công, là mốc quan trọng trong tiến trình phát triển thể chế hợp tác Mê Công được quốc tế đánh giá cao.
Sau một thời gian gian đoạn, tháng 01 năm 1978, Uỷ ban Lâm thời Mê Công ra đời với sự tham gia của 3 quốc gia là Lào, Thái Lan và Việt Nam. Trong giai đoạn quá độ này, với sự ủng hộ tích cực của cộng đồng quốc tế, Uỷ ban Lâm thời đã tích cực chuẩn bị cho việc đẩy mạnh hợp tác Mê Công khi có đủ 4 nước thành viên.
Ngày 5 tháng 4 năm 1995, tại Chiềng Rai, Thái Lan, đại diện có thẩm quyền của bốn quốc gia ven sông thuộc Hạ lưu vực sông Mê Công gồm Chính phủ Vương quốc Campuchia, Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào, Vương quốc Thái Lan và Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã lập một dấu ấn lịch sử bằng việc ký kết Hiệp định hợp tác phát triển bền vững lưu vực sông Mê Công (Hiệp định Mê Công 1995) và Nghị định thư về việc thành lập Ủy hội sông Mê Công quốc tế.
Hiệp định hợp tác phát triển bền vững lưu vực sông Mê Công và sự ra đời của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế đã phản ánh nhận thức và cam kết mới của cả bốn quốc gia thành viên trước những biến đổi về chính trị và kinh tế - xã hội trong khu vực hướng tới xây dựng một khuôn khổ hợp tác mới trong Uỷ hội sông Mê Công quốc tế theo “tinh thần Hợp tác Mê Công”.
Uỷ hội sông Mê Công quốc tế có vai trò chủ yếu là "Thúc đẩy, hỗ trợ, hợp tác và điều phối phối hợp trong việc phát triển mọi tiềm năng vì lợi ích bền vững của tất cả các quốc gia ven sông và ngăn ngừa sử dụng lãng phí nước trong lưu vực sông Mê Công...".
Hoạt động của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế giai đoạn 1995-2010 đã đạt được những thành tựu đáng kể. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế đã xây dựng được bộ công cụ mô hình, bộ Quy chế sử dụng nước, các kịch bản quy hoạch phát triển lưu vực, mạng lưới giám sát số và chất lượng nước, chất lượng môi trường trên toàn lưu vực, hỗ trợ các hoạt động quản lý và phát triển các ngành có liên quan như nông nghiệp, tưới, thủy sản, giao thông thủy, thủy điện, quản lý lũ/hạn…
Đầu năm 2011, Uỷ hội sông Mê Công quốc tế đã thông qua Kế hoạch Chiến lược của Uỷ hội giai đoạn 2011-2015. Uỷ hội cũng đã thông qua Chiến lược Phát triển Lưu vực dựa trên Quản lý tổng hợp tài nguyên nước. Theo tinh thần Tuyên bố của Hội nghị Cấp cao của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế lần thứ nhất vào tháng 4 năm 2010 tại Hủa Hỉn, Thái Lan, trong đó ghi nhận việc thúc đẩy sự phát triển tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan sẽ đóng góp mạnh mẽ vào phát triển kinh tế xã hội của khu vực, nhưng cũng thừa nhận có thể có tác động tiêu cực lên môi trường Lưu vực và cần được quan tâm thích đáng.
• Tầm nhìn của lưu vực sông Mê Công là "Một lưu vực sông Mê Công thịnh vượng về kinh tế, công bằng về xã hội và lành mạnh về môi trường".
• Tầm nhìn của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế là "Một tổ chức lưu vực sông quốc tế có tầm cỡ trên thế giới, tự chủ về tài chính, nhằm giúp các Quốc gia thành viên đạt được tầm nhìn của lưu vực".
• Nhiệm vụ của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế là "Thúc đẩy và điều phối hoạt động phát triển và quản lý bền vững tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan vì lợi ích chung của các Quốc gia thành viên và phúc lợi của người dân.
Uỷ hội sông Mê Công quốc tế gồm có 3 cấp là Hội đồng, Uỷ ban Liên hợp và Ban Thư ký.
Hội đồng gồm một ủy viên ở cấp Bộ và là thành viên nội các từ mỗi quốc gia thành viên. Chức năng chính của Hội đồng là ra các chính sách, quyết định và chỉ đạo nhằm thúc đẩy hợp tác và thực hiện Hiệp định. Hiện nay, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Minh Quang, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam, là Uỷ viên Hội đồng Uỷ hội sông Mê Công quốc tế của Việt Nam.
Uỷ ban Liên hợp bao gồm một ủy viên của mỗi quốc gia thành viên, ở cấp lãnh đạo Cục/Vụ. Uỷ ban Liên hợp thực hiện các quyết định và chỉ đạo của Hội đồng, chỉ đạo xây dựng và cập nhật quy hoạch phát triển lưu vực, giám sát hoạt động của Ban Thư ký và vận động tài trợ…. Hiện nay, ông Lê Đức Trung, Chánh Văn phòng Thường trực Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam, Uỷ viên Uỷ ban Liên hợp Uỷ hội sông Mê Công quốc tế của Việt Nam.
Ban Thư ký Ủy hội là cơ quan thường trực giúp Hội đồng và Uỷ ban Liên hợp về hành chính và kỹ thuật và được đặt dưới sự giám sát của Uỷ ban Liên hợp.
Hiện nay, Ban Thư ký Uỷ hội sông Mê Công quốc tế có 2 trụ sở hoạt động ở Viên Chăn, Lào và Phnom Pênh, Campuchia.